सामान्यज्ञान प्रश्नसंग्रह भाग - ३१

सामान्यज्ञान प्रश्नसंग्रह भाग - ३१


प्रश्न-१) दुधात नेहमी काय टाकून प्यावे?
Ans:- हळद

प्रश्न-२) दूधात हळद टाकून का प्यावे?
Ans:- कैंसर न होण्यासाठी

प्रश्न-३) कोणती चिकित्सा पद्धति आरोग्यसाठी चांगली आहे?
Ans:- आयुर्वेद

प्रश्न-४) सोन्याच्या भांड्यातील पानी केव्हा पीणेे चांगले असते?
Ans:- ऑक्टोम्बर ते मार्च (हिवाळयात)

प्रश्न-५) तांब्याच्या भांडीतील पानी केव्हा पिने चांगले असते?
Ans:- जून ते सप्टेंबर (पावसाळयात)

प्रश्न-६)  ‘मूग गिळणे ‘ या वाक्प्रचाराचा योग्य अर्थ द्या . -
Ans:- काही उत्तर न देता मुकाट्याने स्वस्थ बसणे.

प्रश्न-७)  खालील शब्दातील 'कटिबध्द' या अर्थाचा शब्द ओळखा.
Ans:- मेखला

प्रश्न-८) ..... जळले तरी पीळ जात नाही
Ans:- सुंभ

प्रश्न-९) उंबराचे फूल
उत्तर :- कधीही घडणारी गोष्ट

प्रश्न-१०) तिचे जीवन उदास झाले या वाक्यातील काळ ओळखा
उत्तर :- पुर्ण भूतकाळ

प्रश्न-११) मध्य प्रदेश सरकारतर्फे देण्यात येणारा लता मंगेशकर पुरस्काराने 2009-10 कोणाला सन्मानित करण्यात आले?
उत्तर :-  अनुराधा पौडवाल

प्रश्न-१२) मिस अर्थ स्पर्धा 2010-11 कोठे पार पडली?
उत्तर :-  व्हिएतनाम

प्रश्न-१३) 2010-11 चा मिस अर्थ किताब पटकावणारी सुंदरी?
उत्तर :-  निकोल फारिया (भारत)

प्रश्न-१४) अमेरिकेने सुरू केलेले ऑपरेशन
उत्तर :-  इराकी फ्रिडमचे राष्ट्रपती बराक ओबामा यांनी केलेले नामकरण ऑपरेशन न्यू डॉन

प्रश्न-१५) शहरातील कोणत्याही ठिकाणचे वायू प्रदूषण, वायू गुणवत्ता यांचे पूर्वानुमान लावण्यासाठी सुरू करण्यात आलेली नवीन प्रणाली
उत्तर :-  सफर

प्रश्न-१६) किशोरी आमोणकर कोणत्या घराण्याशी संबंधित आहेत?
उत्तर :-  जयपुर

प्रश्न-१७) धर्म व धर्मशास्त्र यांच्या वर अधिक चर्चा व्हावी या उद्देशाने कोणत्या समाज सुधारकाने 1815 मध्ये आत्मीय सभेची सुरुवात केली होती?
उत्तर :-  राजा राममोहन राय

प्रश्न-१८) कानपुर मेमोरियल चर्च' कोणाच्या स्मृतिप्रित्यर्थ बनवले गेले होते?
उत्तर :-  1857 च्या मृत इंग्रज सैनिकांसाठी

प्रश्न-१९) गोवरी' कोणत्या भारतीय राज्यातील नृत्य-नाटक आहे?
उत्तर :-  राजस्थान

प्रश्न-२०) असेट इंटरनॅशनल हा कोणत्या संस्थानाचा तंत्रज्ञान प्रशिक्षण विभाग आहे?
उत्तर :-  ऍप्टेक लिमिटेड

सौजन्य- तंत्रस्नेही शिक्षक समूह, महाराष्ट्र राज्य

विज्ञान कोडे भाग - ४४

विज्ञान कोडे भाग - ४४

ओबड-धोबड आहे त्वचा पृथ्वीची.

व्यवस्था करतो सजीवांच्या निवाऱ्याची.

करून ठेवतो पाण्याला धारण.

वनस्पतीच्या वाढीचे मुख्य साधन.

रेताड, खडकाळ तर कुठे सपाट.

शेती, घरे व डोंगराळ घाट.

उत्तर - जमीन (Land)

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ६० - चांदी

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ६०

बहुपयोगी ‘चांदी’!

नाण्यांच्या जगतात मात्र आजही चांदी मोठय़ा प्रमाणात वापरली जाते.

दागिन्यांच्या विश्वात सोन्यानंतर चांदीचा क्रमांक असला तरी नाण्यांच्या जगतात मात्र आजही चांदी मोठय़ा प्रमाणात वापरली जाते. फार पूर्वीपासून, आपल्या देशात ‘चांदी’चा उपयोग चलन म्हणून केला जात असे. आयुर्वेदाच्या काळात तर कौटिल्य या बुद्धिवंताने, धातूच्या वस्तू तयार करणाऱ्या व्यापाऱ्यांना अनेक मोलाच्या सूचना केल्या होत्या. त्या काळी तांब्याची नाणी तयार केली जात असत. पण तांब्याची नाणी तयार करताना त्यात चार भाग चांदी, अकरा भाग तांबं आणि एक भाग लोखंड किंवा अन्य काही धातू घालावा असं नाणं तयार करण्याचं सूत्रच त्याने घालून दिलं होत; जेणेकरून नाणी उत्तम प्रकारे वापरता येण्यासाठीचे सारे गुणधर्म त्यात सामावले जातील.

चांदीवर नैसर्गिक आम्लांचा फारसा परिणाम होत नाही. हवेत जर गंधक किंवा गंधकाची संयुगे असतील तर मात्र चांदीचे सल्फाईड होते व चांदी काळवंडते. चांदी हा एवढा लवचीक धातू आहे की त्याची पातळ अशी फिल्मही तयार करता येते. चांदीला कोणतीही चव किंवा स्वाद नसतो, पण चांदी खायला काही हरकत नसते. त्यामुळे अन्नपदार्थ ठेवण्यासाठी आणि कधी अन्नपदार्थ सुशोभित करण्यासाठी, आपल्या देशातच नव्हे तर इतर अनेक देशांमध्ये, चांदीचा उपयोग करतात. ०.२ मायक्रॉन एवढी कमी जाडी असलेली ही पातळ चांदीची फिल्म खाद्यपदार्थाला चिकटून राहते आणि ती इतकी ठिसूळ असते की आपल्या हाताने बाजूलाही करता येत नाही.

पूर्वी कृष्णधवल फोटो असायचे. या फोटोग्राफीमध्ये तर चांदीचं आयोडाईड असल्याखेरीज कामच होत नाही. पाणी शुद्धीकरणासाठी चांदीचं ऑक्साइड तर आरसे, काचा, तर कधी चक्क काही प्रकारची शाई तयार करण्यासाठी चांदीच्या नायट्रेटचा वापर करतात. कृत्रिम पाऊस पडण्यासाठीही चांदीच्या आयोडाईडचा उपयोग केला जातो.

चांदी हा मौल्यवान धातू उत्तम विद्युतवाहक असल्याने त्याची इतर धातूंबरोबरची संमिश्रं विद्युत उपकरणांमध्ये वापरतात. चांदी उत्तम उष्णतावाहकही आहे. त्यामुळेच तर स्विचगिअर्स, थर्मोस्टॅट्स, सॉल्डर्स अशा तद्दन विद्युत आणि उष्णतेसंबंधित उपकरणांमध्ये चांदीच्या अनेक संमिश्रांचा वापर होतो.

डॉ. मानसी राजाध्यक्ष

मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org

दिनविशेष २९ जुलै

दिनविशेष २९ जुलै

डोरोथी क्रोफूट हॉजकिन - नोबेल पारितोषिक विजेत्या ब्रिटिश रसायनशास्त्रज्ञ

स्मृतिदिन - २९ जुलै १९९४

डोरोथी मेरी क्रोफूट हॉजकिन (१२ मे, १९१०:कैरो, इजिप्त- २९ जुलै, १९९४:इल्मिंग्टन, वॉरविकशायर, इंग्लंड) या नोबेल पारितोषिक विजेत्या ब्रिटिश रसायनशास्त्रज्ञ होत्या. त्यांनी प्रोटीन क्रिस्टलोग्राफीचे तंत्र विकसित करुन त्याद्वारे पेनिसिलिन आणि व्हिटामिन ब१२च्या अणूरचनेबद्दलचे अंदाज शाबित केले. यासाठी त्यांना १९६४ सालचे रसायनशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले. त्यांच्या अनेक विद्यार्थ्यांमध्ये युनायटेड किंग्डमच्या पंतप्रधान मार्गारेट थॅचर आणि गाय डॉड्सनचा समावेश आहे.

विज्ञान कोडे भाग - ४३

विज्ञान कोडे भाग - ४३

नैसर्गिक व कृत्रिम असे दोन माझे प्रकार,

मला देता येतो वेगवेगळा आकार,

विशिष्ट झाडाच्या चीकापासून होते माझी निर्मिती,

ब्राझील देशात आढळते माझी मुबलक प्रजाती,

टणक माझ्या रूपामुळे दळणवळणात झाली क्रांती,

व्हल्कनायझेशनच्या शोधामुळे तुमच्या जीवनात झाली प्रगती.

उत्तर- रबर ( Rubber)

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

विज्ञान कोडे भाग - ४२

विज्ञान कोडे भाग - ४२

निसर्गाची मी आहे शोभा.

जन्मापासून आहे सदैव उभा.

अन्न आहे माझे सूर्यप्रकाश नि पाणी.

अंगाखाद्यावर बसून पक्षी गातात गाणी.

माझ्यामुळे तुम्हाला प्राणवायू मिळतो.

तुम्हाला सावली देताना मी उन्हात तळतो.

उत्तर- झाड ( Tree)

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५९ - हिरण्य

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५९

हिरण्य!

काही दिवसांपूर्वीच एका मासिकात, ‘सोने मोडून चांदी खरेदी करावी काय?’

काही दिवसांपूर्वीच एका मासिकात, ‘सोने मोडून चांदी खरेदी करावी काय?’ अशा मथळ्याखाली चांदीच्या प्रचंड भाववाढीनिमित्ताने एक लेख प्रसिद्ध झाला होता. चांदीचे दिवसेंदिवस वाढणारे भाव आणि तरीही वाढत जाणारी मागणी यांचा आढावा घेणारा तो लेख अतिशय माहितीपूर्ण होता. त्या लेखाच्या निमित्ताने एकंदरीतच आपल्या आयुष्यात मोलाचं स्थान असलेल्या या ‘मौल्यवान’ धातूंच महत्त्व डोळ्यांसमोर तरळून गेलं.

दुर्मीळ खनिज असलेले अनेक धातू जगात आहेत पण त्या सर्वानाच मौल्यवान म्हटलं जात नाही. मग मौल्यवान धातू नेमके कोणते, त्यांची नावं काय आणि त्यांना ‘मौल्यवान’ का म्हणतात?

मौल्यवान हे बिरुद मिरवण्यासाठी धातूंमध्ये काही खास गुणधर्म असावे लागतात. धातू दिसायला चकचकीत देखणे असावेत हा गुणधर्म तर हवाच, त्याशिवाय धातू लवचीक हवा. एखाद्या धातूची जेवढी बारीक तार काढता येईल तेवढा तो महत्त्वाचा ठरतो. धातू तापवला की ठरावीक तापमानाला वितळतो. द्रवरूपातल्या धातूला अधिक उष्णता दिली की तो ठरावीक तापमानाला उकळतो. त्या तापमानाला धातूचा उत्कलनबिंदू म्हणतात. मौल्यवान धातूंचे उत्कलनबिंदू इतर धातूंपेक्षा खूप जास्त असतात. सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे मौल्यवान धातू इतर धातूंच्या तुलनेत कमी क्रियाशील असतात. दमट हवेशी जरासा संपर्क आला की लोखंड गंजून जातं, म्हणजेच त्याचं ऑक्साईड तयार होतं. ही रासायनिक अभिक्रिया जलद आणि सहजपणे होते. पण मौल्यवान धातू इतक्या सहजपणे रासायनिक अभिक्रिया करत नाहीत. आणि हे सर्व गुणधर्म असलेला चांदी हा मौल्यवान धातू तर आपल्या नेहमीच्या परिचयाचा आहे.

आवर्त सारणीतील पाचव्या आवर्तनात आणि अकराव्या गणातील, अणुक्रमांक ४७ असलेल्या चांदी या मूलद्रव्याचा शोध नक्की कधी आणि कोणाला लागला माहीत नाही. कारण अगदी इसवी सनपूर्व काळापासून चांदी वापरात असल्याचे उल्लेख आपल्या प्राचीन ग्रंथात आढळतात. हिरण्य म्हणून आज आपण सोन्याला संबोधत असलो तरी काही ग्रंथांमध्ये चांदीचा उल्लेख ‘हिरण्य’ या नावाने केलेला  दिसतो.

– डॉ. मानसी राजाध्यक्ष (मुंबई)

मराठी विज्ञान परिषद,

वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org

दिनविशेष २८ जुलै

दिनविशेष २८ जुलै

Baruch Samuel Blumberg - बरुच ब्लुमबर्ग

कार्य - work on the hepatitis B virus - हेपीटायटिस बी या रोगजंतुचा शोध

जन्मदिन -२८ जुलै १९२५

Baruch Samuel Blumberg (July 28, 1925 – April 5, 2011) — known as Barry Blumberg — was an American physician, geneticist, and co-recipient of the 1976 Nobel Prize in Physiology or Medicine (with Daniel Carleton Gajdusek), for his work on the hepatitis B virus while an investigator at the NIH. He was President of the American Philosophical Society from 2005 until his death.

Blumberg received the Nobel Prize for "discoveries concerning new mechanisms for the origin and dissemination of infectious diseases." Blumberg identified the hepatitis Bvirus, and later developed its diagnostic test and vaccine.

🔹 हेपेटाइटिस बी🔹

यह 'बी' टाइप के वायरस से होने वाली बीमारी है। इसे सीरम हेपेटाइटिस भी कहते हैं। यह रोग रक्त, थूक, पेशाब, वीर्य और योनि से होने वाले स्राव के माध्यम से होता है। ड्रग्स लेने के आदि लोगों में या उन्मुक्त यौन सम्बन्ध और अन्य शारीरिक निकट सम्बन्ध रखने वालों को भी यह रोग हो जाता है। विशेषकर अप्राकृतिक संभोग करने वालों में यह रोग महामारी की तरह फैलता है। इस दृष्टि से टाइप 'ए' के मुकाबले टाइप 'बी' ज्यादा भयावह होता है। इस टाइप का प्रभाव लीवर पर ऐसा पड़ता है कि अधिकांश रोगी 'सिरोसिस ऑफ लिवर' के शिकार हो जाते हैं। एक अनुमान के मुताबिक पूरी दुनिया में लगभग दो अरब लोग हेपेटाइटिस बी वायरस से संक्रमित हैं और तकरीबन 35 करोड़ से अधिक लोगों में क्रॉनिक (लंबे समय तक होने वाला) लिवर संक्रमण होता है, जिसकी मुख्य वजह शराब का सेवन है।

नेशनल इंस्टीट्यूट ऑफ अल्कोहल एब्यूस एंड एल्कोहलिज्म के एक अनुसंधान से पता चला कि 15 साल से कम उम्र में शराब का सेवन शुरू करने वाले युवाओं में 21 साल की उम्र में शराब पीना शुरू करने वाले किशोरों की तुलना में शराब के आदि होने की संभावना चार गुना तक अधिक होती है। और शराब पीने की इसी आदत के चलते उन्हें कुछ ही महीनों में हेपेटाइटिस बी का शिकार भी बनना पड़ता है।

हेपेटाइटिस बी लक्षण

• त्वचा और आँखों का पीलापन।

• गहरे रंग का मूत्र।

• अत्यधिक थकान।

• उल्टी और पेट दर्द।

*हेपेटाइटिस बी के बचाव

• घाव होने पर उसे खुला न छोड़ें। यदि त्वचा कट फट जाए तो उस हिस्से को डिटॉल से साफ करें।

• शराब ना पिएं।

• किसी के साथ अपने टूथब्रश, रेजर, सुई, सिरिंज, नेल फाइल, कैंची या अन्य ऐसी वस्तुएं जो आपके खून के संपर्क में आती हो शेयर न करें।

• नवजात बच्चों को टीका लगावाएं।

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५८ - पॅलॅडीअम

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५८

पॅलॅडिअम

पॅलॅडिअमचा उपयोग रसायनशास्त्रात उत्प्रेरक म्हणून केला जातो.

पॅलॅडिअम हे फार क्वचित चच्रेत असलेले मूलद्रव्य असून त्याची ज्ञाती जनसामान्यात विशेष नाही. पॅलॅडिअम या मूलद्रव्याचा शोध १८०३ साली लंडनमध्ये इंग्रज संशोधक विल्यम वॉलस्टन यांनी लावला. पॅलॅडिअम हे नाव त्या काळी नुकत्याच शोध लागलेल्या लघू ग्रह पल्लास यावरून ठेवले गेले. त्याआधी इ. स. १७०० मध्ये ब्राझीलच्या खाणीत एक धातू सापडला होता, त्याला ‘ओरो पोड्रे’ हे नाव दिले होते. या पोर्तुगीज भाषेतील शब्दाचा अर्थ निरुपयोगी सोने असा होतो. हा धातू म्हणजे सोने आणि पॅलॅडिअमचे संमिश्र होते. सध्या व्हाइट गोल्ड (सफेद सोने) वापरण्याकडे लोकांचा कल वाढत आहे. व्हाइट गोल्ड हे संमिश्र करताना काही वेळा सोन्याबरोबर पॅलॅडिअम मिसळतात.

पॅलॅडिअम हा धातू प्लॅटिनमसारखा मऊ व चांदीसारखा चमकणारा आहे. याचा वितळणिबदू १५५५ अंश सेल्सिअस व घनता पाण्यापेक्षा बारा पट जास्त आहे. हा धातू बहुतांश सोन्याच्या खाणीत मिश्रधातू रूपात सापडतो. पॅलॅडिअमची नैसर्गिक उपलब्धता रशिया, दक्षिण आफ्रिका, कॅनडा आणि उत्तर अमेरिका या देशांमध्ये आहे. या मौल्यवान धातूची आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील किंमत प्रत्येक किलोग्रॅमला ३६००० डॉलर म्हणजे जवळपास किलोचे २२ लाख रुपये इतकी आहे. त्याचा चमकदारपणा, तन्यता, वर्धनीयता यांचा उपयोग १९३० पासून दागिने बनविण्यासाठी होऊ लागला. पॅलॅडिअम शल्यचिकित्सेची अवजारे तसेच दंतवैद्यकशास्त्रात; जसे दातातील पोकळी भरणे यासाठी वापरला जातो. अर्ध्याहून अधिक पॅलॅडिअम हा वाहनांच्या उत्प्रेरक परिवर्तकामध्ये वापरला जातो. उत्प्रेरक परिवर्तकामध्ये विषारी वायूंवर नियंत्रण ठेवता येते.

पॅलॅडिअमचा उपयोग रसायनशास्त्रात उत्प्रेरक म्हणून केला जातो. रंग व औषधे बनवण्याच्या प्रक्रियेत निर्माण होणारी उप-उत्पादने ही पर्यावरणाला हानीकारक आहेत. याला पर्याय म्हणून पॅलॅडिअम हा उत्प्रेरक वापरला जाऊ लागला. या प्रक्रियेत ०.१ ते ०.५ टक्के पॅलॅडिअम कार्बनमध्ये मिसळून अभिक्रिया केल्या जातात. तेच उत्प्रेरक १०-२० वेळा वापरले जाऊ शकते व त्यानंतर या उत्प्रेरकावर प्रक्रिया करून ते परत मिळवले जाऊ शकते. या प्रक्रियेत फक्त १० टक्के पॅलॅडिअम वाया जाते. अशा रीतीने पॅलॅडिअम हे आर्थिकदृष्टय़ा किफायतशीर आहे आणि त्याच्या वापरामुळे पर्यावरणाला आपण ऱ्हास होण्यापासून वाचवू शकतो. संगणक, मोबाइलमध्ये वापरण्यात येणाऱ्या सिरॅमिक कपॅसिटर्समध्ये (संधारित्रामध्ये) पॅलॅडिअमचा वापर केला जातो.

क्रांती आठल्ये

मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org

दिनविशेष २७ जुलै

दिनविशेष २७ जुलै

डाॅ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम - सुप्रसिद्ध भारतीय शास्त्रज्ञ

स्मृतिदिन - २७ जुलै २०१५

डॉ. अवुल पाकीर जैनुलाबदिन अब्दुल कलाम तथा ए. पी. जे. अब्दुल कलाम (तमिळ: அவுல் பகீர் ஜைனுலாப்தீன் அப்துல் கலாம்) (ऑक्टोबर १५, इ.स. १९३१ - २७ जुलै, इ.स. २०१५) हे भारतीय शास्त्रज्ञ आणि भारताचे अकरावे राष्ट्रपती (कार्यकाळ २५ जुलै, इ.स. २००२ ते २५ जुलै, इ.स. २००७[१]) होते. आपल्या आगळ्या वेगळ्या कार्यपद्धतीमुळे ते 'लोकांचे राष्ट्रपती' म्हणून लोकप्रिय झाले.

१९६३ मध्ये ते भारतीय अवकाश संशोधन संस्थेत (इस्रो) क्षेपणास्त्र विकासातील पिएसएलव्ही(सेटेलाइट लॉन्चिंग व्हेईकल) च्या संशोधनात भाग घेऊ लागले.इंदिरा गांधीपंतप्रधान असताना भारताने क्षेपणास्त्र विकासाचा एकात्मिक कार्यक्रम हाती घेतला त्या वेळी डॉ. कलाम पुन्हा डीआरडीओमध्ये वैयक्तिक कामापेक्षा सांघिक कामगिरीवर त्यांचा भर असे व सहकार्‍यांमधील उत्तम गुणांचा देशाच्या वैज्ञानिक प्रगतीसाठी उपयोग करून घेण्याची कला त्यांच्यामध्ये होती. क्षेपणास्त्र विकासकार्यामधील 'अग्नी' क्षेपणास्त्राच्या यशस्वी चाचणीमुळे डॉ. कलाम यांचे जगभरातून कौतुक झाले. पंतप्रधानांचे वैज्ञानिक सल्लागार म्हणून काम करतांना देशाच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीने त्यांनी अनेक प्रभावी धोरणांची आखणी केली. त्यांनी संरक्षण मंत्र्यांचे वैज्ञानिक सल्लागार व डीआरडीओ चे प्रमुख म्हणून त्यांनी अर्जुन हा एम.बी.टी.(मेन बॅटल टँक) रणगाडा व लाइट काँबॅट एअरक्राफ्ट (एलसीए) यांच्या निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका पार पाडली.

विज्ञानाचा परम भोक्ता असणारे डॉ. कलाम मनाने खूप संवेदनशील व साधे होते. त्यांना रुद्रवीणा वाजण्याचा, मुलांशी गप्पा मारण्याचा छंद होता. भारत सरकारने 'पद्मभूषण', 'पद्यविभूषण' व १९९८ मध्ये 'भारतरत्‍न' हा सर्वोच्च किताब देऊन त्यांचा सन्मान केला. डॉ. कलाम हे अविवाहित व पूर्ण शाकाहारी होते. बालपण अथक परिश्रमांत व्यतीत करून विद्येची अखंड साधना करीत खडतर आयुष्य जगलेले, आणि जगातील सर्वात मोठया लोकशाही राष्ट्राच्या राष्ट्रपतिपदी निवड झालेले डॉ. कलाम, हे युवकांना सदैव प्रेरणा देणारे व्यक्तिमत्त्व होते. पुढील वीस वर्षांत होणार्‍या विकसित भारताचे स्वप्न ते सतत पाहत असत.

विज्ञान कोडे भाग - ४१

विज्ञान कोडे भाग - ४१

चव असते माझी आंबट गोड, 

वेलीला टांगला असतो घड.

पक्व फळ माझे आहे उत्तम खाद्य, 

काही प्रजातीपासून बनवितात मद्य.

रसाळ मृदुफळे गोलसर बांधणी, 

आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत जास्त आहे मागणी.

उत्तर- द्राक्षे    ( Grapes )

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५७ - -होडीअम

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५७

देखणे र्होडीअम!

अनेक नक्षीदार सोन्याच्या दागिन्यांवर ऱ्होडिअमचा थर चढवून ते अधिक देखणे आणि मौल्यवान केले जातात.

ऱ्होडिअम हे मूलद्रव्य साधारणपणे दोन हजार अंश सेल्शियस तापमानाला वितळतं आणि द्रवरूपातलं ऱ्होडिअम आणखी तापवलं तर साधारणपणे चार हजार पाचशे अंश सेल्सिअसला उकळायला सुरुवात होते. पाण्याच्या बारा पट जास्त घनता असलेलं हे मूलद्रव्य अत्यंत उत्तम उष्णतावाहक आणि विद्युतवाहक आहे.

ऱ्होडिअम हे मूलद्रव्य जरी प्लॅटिनमच्या कुटुंबातलं असलं आणि म्हणून त्याचे गुणधर्म प्लॅटिनम किंवा पॅलॅडिअमसारखेच असले तरी बऱ्याच वेळा प्लॅटिनम किंवा पॅलॅडिअममध्ये थोडय़ा प्रमाणात ऱ्होडिअम मिसळून त्यांचं संमिश्र तयार केलं जातं. असं केल्याने प्लॅटिनम किंवा पॅलॅडिअमचा कठीणपणा वाढतो आणि एवढंच नव्हे तर असं संमिश्र लवकर गंजत नाही किंवा त्यावर आम्लांचा फारसा परिणाम होत नाही.

याच गुणधर्मामुळे, अनेक विद्युत उपकरणांमध्ये ऱ्होडिअमच्या समिश्रांचा उपयोग केला जातो. ऱ्होडिअमच्या पृष्ठभागावरून प्रकाशाचं पूर्ण परावर्तन होत असल्यामुळे, या समिश्रांचा समावेश अनेक प्रकाशीय उपकरणांमध्ये केला जातो. त्याचबरोबर अनेक वैद्यकीय उपकरणांमध्येही ऱ्होडिअम संमिश्रे वापरली जातात.

दागिन्यांच्या दुनियेत तर ऱ्होडिअमला खूपच मोठा मान आहे. ऱ्होडिअम खूप लवचीक आहे आणि काही ठरावीक रासायनिक पद्धतीने दुसऱ्या धातूंवर ऱ्होडिअमचा पातळ मुलामा- पातळसा थर- चढवता येतो. अनेक नक्षीदार सोन्याच्या दागिन्यांवर ऱ्होडिअमचा थर चढवून ते अधिक देखणे आणि मौल्यवान केले जातात. हिऱ्यांच्या दागिन्यांची कोंदणं करताना ती जर ऱ्होडिअम प्लेटेड असतील म्हणजेच ऱ्होडिअमचा थर चढवून केलेली असतील तर ते दागिने अत्यंत आकर्षक दिसतात.

ऱ्होडिअम हा एक उत्कृष्ट ‘उत्प्रेरक’देखील आहे. म्हणजेच बऱ्याच रासायनिक अभिक्रिया कमी तापमानाला घडून येण्यासाठी उत्प्रेरकाची मदत होते. उत्प्रेरक फक्त रासायनिक अभिक्रिया घडायला मदत करतो, पण स्वत: मात्र अभिक्रियेत भाग घेत नाही. गाडय़ांच्या एग्झॉस्ट पाइपमधून (निष्कास नलिकेतून) नायट्रोजन ऑक्साइडसारखे प्रदूषण करणारे वायू बाहेर पडतात. या वायूंपासून वातावरणाला त्रासदायक न ठरणारे पदार्थ तयार करण्याच्या कामगिरीत ऱ्होडिअमचा उत्प्रेरक म्हणून मोठाच उपयोग होतो.

-डॉ. मानसी राजाध्यक्ष 

मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org

दिनविशेष २६ जुलै

दिनविशेष २६ जुलै

विज्ञान कोडे भाग - ४०

विज्ञान कोडे भाग - ४०

कृत्रिम मानवाचा आधुनिक प्रकार, 

विद्युत उपकरण माझे वेगवेगळे आकार.

स्वयंचलित बहुपयोगी यांत्रिक उपकरण, 

विकासासाठी माझ्या अहोरात्र संशोधन.

उद्योगात आहे माझा सर्रास वापर, 

सांगकामे काम माझे संगणक अज्ञावलीवर.

ओळखा पाहू मी आहे कोण?

उत्तर- यंत्रमानव (Robot)

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५६ - प्लॅटिनम

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५६

ग्रीक भाषेतला ‘गुलाब’!

प्लॅटिनमच्या कुटुंबात प्लॅटिनम धरून एकूण सहा मंडळी!

इसवी सन १८००च्या सुमारास, विल्यम हाइड वॉलस्टन नावाचा रसायनशास्त्रज्ञ आपल्या प्रयोगशाळेत प्लॅटिनमच्या खनिजांवर संशोधन करत होता. अनेक रासायनिक अभिक्रिया करून बघत होता. आणि अचानक सुरेख गुलाबी- गुलाबाच्या रंगाचं, पण चकाकणारं एक संयुग तयार झालं. वॉलस्टनने या संयुगाचा सखोल अभ्यास केला आणि १८०३ साली त्याला एका नवीन मूलद्रव्याचा शोध लागला. ग्रीक भाषेत गुलाबाला ‘ऱ्होडॉन’ म्हणतात, म्हणून या मुलद्रव्याला ‘ऱ्होडिअम’ असं नाव दिल गेलं. प्लॅटिनमच्या कुटुंबातलं हे आणखी एक मूलद्रव्य!

प्लॅटिनमच्या कुटुंबात प्लॅटिनम धरून एकूण सहा मंडळी! रुथेनिअम, पॅलॅडिअम, ऑस्मिअम आणि इरिडीअम हे प्लॅटिनमच्या कुटुंबातले आणखी इतर चार जण! या सर्वाचे रासायनिक आणि भौतिक दोनही गुणधर्म बरेचसे सारखे! सारे जण चकचकीत चांदीसारखे पांढरे! सुरुवातीला आढळलेलं ‘ऱ्होडिअम’चं संयुग जरी गुलाबी रंगाचं असलं तरी शुद्ध ‘ऱ्होडिअम’ चकचकीत शुभ्रच! आणि ‘ऱ्होडिअम’चं संयुग जरी सापडलं असलं तरी ‘ऱ्होडिअम’ हे मूलद्रव्य सहसा कुठलीही रासायनिक अभिक्रिया ‘न’ करणारं! ‘ऱ्होडिअम’वर कोणत्याही तीव्र आम्लाची क्रिया होत नाही. खूप तापवलं तर ते हळूहळू ऑक्सिजनबरोबर अभिक्रिया करतं. खूप जास्त तापमानाला क्लोरीन किंवा ब्रोमिनबरोबर रासायनिक अभिक्रिया करणार ‘ऱ्होडिअम’, फ्लुओरिनबरोबर मात्र अजिबात क्रिया करत नाही. पृथ्वीच्या पाठीवर ‘ऱ्होडिअम’चा आढळही खूप कमी म्हणजे अगदी अतिदुर्मीळ म्हणावा एवढा! प्रति दशलक्ष भागात ०.०००१ भाग एवढय़ा कमी प्रमाणात ‘ऱ्होडिअम’ सापडतं!

‘ऱ्होडिअम’चं आवर्तसारणीतलं स्थानही खास आहे. अणुक्रमांक ४५ असलेलं हे मूलद्रव्य आवर्तसारणीच्या अगदी मध्यभागी (पाचव्या आवर्तनात आणि नवव्या गणात) आहे. प्लॅटिनमच्या कुटुंबातलं ‘ऱ्होडिअम’ तसं बघायला गेलं तर चांदी, सोनं यांसारख्या ‘मौल्यवान’ धातूंच्याही यादीतलं! किंबहुना ‘ऱ्होडिअम’ हे चांदी आणि सोनं यापेक्षाही मौल्यवान आहे. म्हणूनच तर एखाद्याच्या असामान्य कर्तृत्वाचा गौरव करायला जेव्हा चांदी, सोनंही कमी वाटायला लागतात; तेव्हा ‘ऱ्होडिअम’चं मानचिन्ह देऊ केलं जातं.

– डॉ. मानसी राजाध्यक्ष

मराठी विज्ञान परिषद,

वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org

दिनविशेष २५ जुलै

दिनविशेष २५ जुलै

लुईस ब्राऊन - पहिली मानव टेस्ट ट्युब बेबी

जन्मदिन - २५ जुलै १९७८

लुईस ब्राऊन ही आयव्हीएफ(IVF) तंत्राचा उपयोग करून जन्माला आलेली पहिली मानव टेस्टट्यूब बेबी आहे.

IVF ( In Vitro Fertilization) म्हणजेचं टेस्ट टयूब बेबीमध्ये स्त्रीला पाळीच्या गोळ्या दिल्या जातात आणि पाळीच्या 20 व्या दिवसापासून इंजेक्शन सुरू होतात जी रोज 20-25 दिवस घ्यावी लागतात मध्ये एक पाळी येते आणि दुसऱ्या दिवसापासून अंडाशयात अंडी तयार होण्यासाठी वेगळी इंजेक्शन सुरू करतात. पाळीच्या 9 व्या दिवसापासून Follicular Study करून अंडाशयातील Follicules वाढ 18 मी. मी. पेक्षा जास्त झाली की इंजेक्शन देऊन 36 तासांनी तयार झालेली अंडी अंडाशयातून सुईने बाहेर काढतात. त्यासाठी सोनोग्राफीचा उपयोग केला जातो. पेशंटच्या पोटावर कोणतीही शत्रक्रिया केली जात नाही. बाहेर काढलेली अंडी आणि पतीचे शुक्रजंतू यांचे शरीराच्या बाहेर मीलन घडवून आणतात आणि शरीराबाहेर गर्भ तयार केला जातो. हा गर्भ Incubator मध्ये 2-3 दिवस वाढवून नंतर पत्नीच्या गर्भ पिशवीमध्ये सोडला जातो. हा गर्भ गर्भपिशवीत रूजतो. 9 महिने त्याची वाढ होते आणि नंतर बाळ जन्माला येते.

विज्ञान कोडे भाग - ३९

विज्ञान कोडे भाग - ३९

कीटकजन्य एक मधुर पदार्थ, 

आयुर्वेदातून वर्णिले औषधी गुणधर्म.

दडलेला असतो सुंदर फुलात. 

साठविला जातो षट्कोनी पोळ्यात.

संरक्षक माझी सैनिकी माशी, 

टांगली झाडावर मेणाची पोळी, 

ओळखा पाहू मी आहे कोण?

उत्तर- मध  (Honey)

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५५ - रुथेनिअम

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५५

इजा – बिजा – तिजा !

पृथ्वीवरच्या मूलद्रव्यांमध्ये ४४व्या क्रमांकावर असलेलं रुथेनिअम!

पृथ्वीवरच्या मूलद्रव्यांमध्ये ४४व्या क्रमांकावर असलेलं रुथेनिअम! हे मूलद्रव्य तसं देखणं, चकचकीत पांढऱ्या शुभ्र रंगाचं! प्लॅटिनम या मौल्यवान धातूच्या गटातलं!

या मूलद्रव्याचा शोध एकदा नाही, दोनदा नाही तर चक्क तीनदा लागला. १८०८ साली दक्षिण अमेरिकेत, प्लॅटिनम या मूलद्रव्यावर संशोधन करणाऱ्या, स्नियाडेक्की या वैज्ञानिकाला प्लॅटिनमच्या खनिजामध्ये अगदी थोडय़ा प्रमाणात हे नवीन मूलद्रव्य आढळलं. त्याने नवीन मूलद्रव्य आढळल्याचं जाहीर करत, त्याचं ‘व्हेस्टीअम’ असं नामकरणही केलं. त्यानंतर अनेक वैज्ञानिकांनी प्लॅटिनमच्या खनिजामध्ये ‘व्हेस्टीअम’ शोधण्याचे अयशस्वी प्रयत्न केले. स्वत: स्नियाडेक्कीलाही परत ते मूलद्रव्य मिळवता आलं नाही आणि शेवटी त्याने नवीन मूलद्रव्य शोधल्याचा दावा मागे घेतला.

या घटनेनंतर साधारण वीस वर्षांनी, ओसान या रशियन वैज्ञानिकाला, पुन्हा एकदा अणुक्रमांक ४४ या मूलद्रव्याच्या अस्तित्वाची कुणकुण लागली. त्याने तसं घोषितही केलं. पण इतिहासाची पुनरावृत्ती झाली. इतर संशोधकांनाही हे मूलद्रव्य परत मिळू शकलं नाही आणि त्यामुळे या शोधाबद्दल प्रश्नचिन्ह निर्माण झालं.

अखेरीस कार्ल क्लोस या रशियन वैज्ञानिकाला, प्लॅटिनमच्या खनिजावर काम करताना परत हे मूलद्रव्य आढळलं. त्याने यशस्वीरीत्या ते खनिजापासून वेगळं केलं आणि ते नवीन मूलद्रव्य असल्याचं प्रयोगांती सिद्धही केलं. प्राचीन काळी रशियाचं नाव ‘रुथेनिया’ असं होतं. तेव्हा देशाभिमानी कार्लने या नवीन मूलद्रव्याचं नाव ‘रुथेनिअम’ असं ठेवलं. अशा प्रकारे इजा-बिजा-तिजा झाला! ‘रुथेनिअम’ मूलद्रव्य पहिल्या दोन वैज्ञानिकांना नुसतं दर्शन देऊन गेलं आणि तिसऱ्या वेळेला मात्र कार्लने या मूलद्रव्याला प्रगट व्हायला भाग पाडलं.

पण या सगळ्यामागचं महत्त्वाचं कारण म्हणजे एक तर रुथेनिअम हे प्लॅटिनमच्या कुटुंबातल! त्याचे सगळे गुणधर्म प्लॅटिनमशी मिळते-जुळते असल्यामुळे त्याला प्लॅटिनमच्या खनिजापासून वेगळं करणं खूप जिकिरीचं काम असतं. त्यामुळेच तर पहिल्या दोन वैज्ञानिकांना रुथेनिअमच्या अस्तित्वाची झलक दिसूनही ते परत मिळवू शकले नाहीत.

– डॉ. मानसी राजाध्यक्ष

मराठी विज्ञान परिषद,

वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org

दिनविशेष २४ जुलै

दिनविशेष २४ जुलै

राॅबर्ट लेडली - (Robert Ledley)

सिटी स्कॅन संशोधन - (Comuted Tomography scan)

स्मृतिदिन - २४ जुलै २०१२

सीटी म्हणजे कॉम्प्युटराइज्ड एक्सियल टोमोग्राफी (सीएटीसुद्धा म्हणतात).. सीटी स्कॅन ही तंत्रप्रणाली एक्स-रेचा पुढचा टप्पा आहे. एक्स-रेमध्ये एकाच दिशेने क्ष-किरण सोडले जाऊन त्या माध्यमातून शरीराच्या विशिष्ट भागाचा अभ्यास केला जातो. त्यामुळे एक्स-रेच्या माध्यमातून न्युमोनिआ, अस्थिभंग अशा हाडांशी संबंधित आजारांचे निदान करणे शक्य आहे.

मानवी शरीररचना अत्यंत जटिल आहे. तेव्हा ही जटिल व्यवस्था अंतर्भागातून कशी दिसते हे समजल्याशिवाय आजारांचे निदान करणे शक्य नाही. शरीर हे त्रिमितीय मात्र एक्स-रे द्विमितीय येतो. त्यामुळे एक्स-रे तपासणीमधून निदान करताना मर्यादा येतात. एक्स-रे तंत्राचा पुढचा टप्पा म्हणून सीटी स्कॅन तंत्रप्रणाली उदयाला आली. सीटी स्कॅनमध्ये विविध बाजूंनी क्ष-किरण सोडले जाऊन शरीराच्या अंतर्भागाची विविध अंगांनी छायाचित्रे घेतली जातात. संगणकाच्या साहाय्याने या छायाचित्रांच्या माध्यमातून शरीरातील विविध भागांचे त्रिमितीय स्वरूप पाहता येते आणि त्याद्वारे शरीरातील अंतर्भागाचे परीक्षण करता येते.

मेंदूच्या आजारासह मान, मणका, छाती, ओटीपोट, पोट आदी भागांमधील आजारांच्या निदानासाठी सीटी स्कॅनद्वारे तपासणी केली जाते. सीटी स्कॅन ही प्रणाली येण्यापूर्वी लक्षणांवरून केलेल्या शस्त्रक्रियेदरम्यान नेमका आजार

कोणता आहे, याचे निदान होत असे. सीटी स्कॅन तंत्रप्रणालीमुळे मात्र आता शरीरातील प्रत्येक अवयवाचे अंतर्परीक्षण करणे सोपे झाल्याने आजारांचे निदान वेळेत करणे शक्य झाले आहे.

सीटी स्कॅन किंवा मॅग्नेटिक रिझोन्स इमेजिंग (एमआरआय) या दोन्ही तंत्रप्रणालीचे बाह्य़स्वरूप आणि त्यातून मिळणारी छायाचित्रे यामध्ये साम्य असले तरी या दोन्ही तंत्रप्रणाली भिन्न आहेत. सीटी स्कॅनमध्ये मेंदूच्या प्रत्येक भागात क्ष-किरण सोडले जाऊन मेंदूची रचना आणि त्यामध्ये होणारे बदल याचा अभ्यास केला जातो.

विज्ञान कोडे भाग - ३८

विज्ञान कोडे भाग - ३८

स्वयंपोशी वनस्पतींचे वैशिष्ट्य महान, 

वनस्पतीच्या वाढीची प्रक्रिया छान.

गरज असते सूर्यप्रकाशाची, 

पाणी आणि कार्बन डाय ऑक्साइडची.

अन्न तयार करणारी प्रणाली वनस्पतीची, 

महत्वाची भूमिका हरितलवकाची.

ओळखा पाहू मी आहे कोण?

उत्तर- प्रकाश संश्लेषण (Photosynthesis)

Like our Facebook page

https://www.facebook.com/noblesciencemagazine/

     ✍🏼 लेखक ✍🏼

SANDIP KRUSHNA JADHAO

    Chief Editor

    Noble Science

      7588090801

विज्ञान साक्षरता हाच आमचा ध्यास

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५४ - टेक्निशिअम

ओळख मूलद्रव्यांची भाग - ५४

टेक्निशिअम : अस्थिर मूलद्रव्य

एकोणिसाव्या शतकात नवनव्या मूलद्रव्यांच्या शोधासाठी शास्त्रज्ञांचे बरेच प्रयत्न चालू होते.

एकोणिसाव्या शतकात नवनव्या मूलद्रव्यांच्या शोधासाठी शास्त्रज्ञांचे बरेच प्रयत्न चालू होते. कार्लो पेरिर आणि एमेलिओ नसेग्रे या इटलीतील पालेर्मो विद्यापीठातील संशोधकांनी सायक्लोट्रॉनच्या टाकाऊ भागापासून या मूलद्रव्याची निर्मिती केली. कृत्रिम या अर्थाच्या टेक्नेटोज या ग्रीक शब्दावरून या मूलद्रव्याला टेक्निशिअम हे नाव देण्यात आले. टेक्निशिअम हे ४३ अणुक्रमांकाचे पाचव्या आवर्तनातील सातव्या श्रेणीतील सर्वात हलके आणि किरणोत्सारी मूलद्रव्य! पृथ्वीच्या पृष्ठभागात ते अत्यंत कमी प्रमाणात असते. युरेनिअम व थोरिअम यांच्या विघटनातून निर्माण होणारे हे मूलद्रव्य स्वत: किरणोत्सारी असल्यामुळे कुठल्याही वेळी पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर ते जास्तीत जास्त १८ हजार टन एवढेच सापडते.

प्लॅटिनमसदृश रूप असलेल्या या मूलद्रव्याची अणुरचना षटकोनी, काहीशी ग्रॅफाइटसारखी आहे. फारसे क्रियाशील नसलेले टेक्निशिअम हे आम्लराज (अ‍ॅक्वा रेजिया) व गंधकाम्लात विरघळते. त्याची पावडर ऑक्सिजनच्या सान्निध्यात पेट घेते.

टेक्निशिअम ऑरगॅनिक अणूंबरोबर संयोग करून जी जटिल संयुगे बनवते ती न्यूक्लिअर मेडिसिनमध्ये अत्यंत उपयोगी ठरली आहेत. टेक्निशिअमचे सर्वात स्थिर समस्थानिक आहे Tc-98 ज्याचे अर्धे आयुष्यकाळ ४२ लाख वर्षे आहे. Tc-93, Tc-94, Tc-95, Tc-96, Tc-99m यांचे अर्धे आयुष्यकाळ अनुक्रमे २.७३ तास, ४.८८ तास, २० तास, ४.३ दिवस व ६.०१ तास असल्याने त्याचा उपयोग न्यूक्लियर मेडिसिनमध्ये पुष्कळ होतो. मेंदू, हृदय थायरॉइड, फुप्फुसे, यकृत, पित्ताशय,  मूत्रिपडे, अस्थी रचना, रक्त व टय़ूमर्स यांच्या अभ्यासाकरिता Tc-99m म्हणजे मेटास्टेबल) रेडिओ ट्रेसर म्हणून वापरला जातो. महत्त्वाचा भाग हा की, निदानासाठी टेक्निशिअम वापरण्याचा फायदा म्हणजे हे मानवी शरीरातून पटकन बाहेरही टाकले जाते.

Tc-95 या समस्थानिकाचा उपयोग वनस्पती व प्राण्यांच्या अभ्यासाकरिता केला जातो. Tc-99 चे अर्धे आयुष्यकाळ मात्र २१.१ लाख वर्षे आहे. हा रेणू कमी शक्तीचे बीटा किरण सोडते, त्याचा वापर कॅलिब्रेशन (मात्रांकन), उत्प्रेरक, गंजरोधक घटक म्हणून होतो.

असे हे टेक्निशिअम व त्याचे समस्थानिक प्रयोगशाळेतच प्रामुख्याने तयार होतात. वैज्ञानिक ज्या तऱ्हेने प्रत्येक मूलद्रव्याचे गुण जाणून त्यांना मनुष्याच्या सेवेकरिता वापरतात त्याने अचंबित व्हायला होते.

– डॉ. कविता रेगे

मराठी विज्ञान परिषद,

वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org